Archieven
-
AI IN PRAKTIJK - THEOLOGISCHE REFLECTIES
Vol 51 Nr 1 (2024)In dit themanummer worden eerste verkenningen gepresenteerd van wat AI betekent voor de praktische theologie en religiewetenschap, in de kerken, het onderwijs, de wetenschap. Het zijn verkenningen die aan het denken zetten, onderbreken, soms ook verontrusten en tegelijk doordesemd zijn van een fundamentele hoop: AI is niet het einde, maar meer het begin van iets nieuws. De praktische theologie en religiewetenschap heeft hier een cruciale taak te vervullen. De taak om de vraag te stellen naar morele waarden die op het spel staan, en fundamenteler die van de menselijke waardigheid. Als AI kan wat wij mensen kunnen, waaruit bestaat onze waardigheid dan? Als AI (net als de ecologische theologie trouwens) ons als vermeend centrum van de wereld onttroont, waar zijn wij dan goed voor? Het zijn vragen die implicaties hebben voor het praktisch-theologisch en -religiewetenschappelijk handelen.
-
Een voorschot op de toekomst
Vol 50 Nr 4 (2023)De toekomst is nu en ze dringt aan. Bij gelegenheid van haar 50-jarig bestaan laat Handelingen zich aanspreken door de toekomst. Met een themanummer vestigt ze de aandacht op de toekomstgerichte oriëntatie van de praktische theologie en religiewetenschap om een impuls te geven aan de innovatie van vakgebied en praktijk.
De toekomst is dat wat op ons toekomt. Ze is niet louter een voortzetting van het verleden maar roept de verwachting op van iets dat werkelijk nieuw is, ongedacht en onverwacht. Naar de toekomst kunnen we uitzien, maar ze doet ook een beroep op ons. Hoewel alle religies en levensbeschouwingen een toekomstverwachting kennen, is de toekomstgerichte oriëntatie in de praktische theologie en religiewetenschap duidelijk onderbelicht.
Het themanummer zet het spotlicht op toekomstgerichte benaderingen van praktijken in de zorg, het onderwijs en de kerk. De artikelen houden elk het wenselijke, het mogelijke en/of het waarschijnlijke van de toekomst voor ogen. Hoe kan een Bijbelse utopie vruchtbaar worden gemaakt? Welke scenario’s weten te anticiperen op de toekomst? Kan het wenselijke een ontwerp worden? -
Oorlog en vrede
Vol 50 Nr 3 (2023)Met het thema oorlog en vrede wordt duidelijk hoe relevant, inspirerend en noodzakelijk theologie kan zijn. Want, zoals editieredacteur Pieter Vos in zijn inleidende artikel in dit nieuwste nummer schrijft: De oorlog in Oekraïne vraagt om meer dan alleen geopolitieke en militair-strategische afwegingen en praktische hulp en steun van hen die direct door de oorlog getroffen worden. De steun van het Westen aan het Oekraïense leger vereist allereerst een ethische afweging, waarbij naast de rechtvaardiging van militaire steun aan Oekraïne ook het perspectief op vrede in beeld zou moeten komen.
In dit themanummer wordt een aantal concrete ethische aspecten aan de orde gesteld. Daarbij ligt er voor de praktische theologie en religiewetenschap een belangrijke opdracht om op het gebruik van religieuze beelden en verhalen te wijzen, misbruik te adresseren en alternatieve beelden, verhalen en paradigma’s te introduceren, die reiken naar vrede en geweldloosheid. Zo kan dit nummer van Handelingen een bijdrage leveren aan het spreken van kerk en theologie in het publieke debat over oorlog en vrede, ook en juist met betrekking tot de helaas nog steeds uiterst actuele oorlog in Oekraïne. -
Theologie aarden
Vol 50 Nr 2 (2023)Er zijn goede gronden om te onderzoeken of ook de praktische theologie groen kan aarden. Grond voor Handelingen om daarvoor met een themacluster de bodem alvast eens te bewerken. Het gelukkige toeval deed zich voor dat aan de Protestantse Theologische Universiteit onlangs een interessant project van de grond is gekomen. Projectleider Mirella Klomp en teamlid Ciska Stark waren bereid als editieredacteuren de laarzen aan te trekken, de handen vuil te maken en alvast wat zaadjes te planten. Met als vrucht de eerste ontkiemende plantjes in dit nieuwe nummer van Handelingen.
In woorden van Mirella Klomp: De focus op ‘grond’ helpt christelijk geloof en theologie opnieuw op de concrete werkelijkheid te betrekken, vanuit de (normatieve) overtuiging, dat het leven op aarde er vanuit gelovig perspectief iets toe doet.
Of, zoals hoofdredacteur Theo van der Zee schrijft: dit inspirerende themanummer is een uitnodiging om nieuwe praktijken te ontwikkelen, nieuwe narratieven te vertellen en aldus bij te dragen aan vernieuwde theologie. -
Slavernijverleden en racisme
Vol 50 Nr 1 (2023)Juist de praktische theologie zou door aandacht voor geleefde theologie en door middel van kritische reflectie op hedendaagse praktijken in kerk en samenleving een bijdrage kunnen leveren aan de theologische en kerkelijke verwerking van het slavernijverleden. Dat schrijft editieredacteur Erica Meijers in haar inleidende artikel. Goed dus om Handelingen het jaar waarin herdacht wordt dat 160 jaar geleden de slavernij in Nederland werd afgeschaft, te laten beginnen met dit thema.
De doorwerking in het heden en de omgang met dit verleden met het oog op vernieuwing van kerk, theologie en samenleving staat in dit nummer centraal. De focus van deze special ligt daarom op een theologie van verzoening en reparatie in een context van racisme en slavernijverleden. In de eerste drie bijdragen ligt het accent op historische perspectieven, waarbij het steeds gaat om de doorwerking van het slavernijverleden vandaag. De vier daaropvolgende artikelen richten zich meer op de omgang van wit en zwart in kerk en samenleving.
Zo wil dit nummer van Handelingen eraan bijdragen het ‘oude’, ongemakkelijke verhaal open te breken en te bouwen aan een nieuw verhaal. Aan dat nieuwe verhaal kunnen mensen die de geschiedenis claimen als de hunne én de mensen aan wie de geschiedenis is ontzegd, niet anders dan samen bouwen. Het is een nieuw verhaal van rechtvaardigheid en menswaardigheid. -
Als 't danst ...
Vol 49 Nr 4 (2022)Als t danst… is het thema voor dit nummer. Daarbij kijken we vooral naar de dans als metafoor voor lichamelijkheid in religie. Een heel geschikte metafoor, en vooral ook spannend. Spannend, omdat lichamelijkheid en religie een ambivalente verhouding hebben. Enerzijds zien we het plezier, de speelsheid en de extase van de dans in rituele expressie. Anderzijds het gevaar voor zinnelijkheid, zelfverlies en grensoverschrijding. Die ambivalentie maakt de dans tot een uitermate geschikte insteek om naar lichamelijkheid in religie te kijken. Vanuit de vraag Als het dans, wat danst er dan? reflecteren de auteurs vanuit hun eigen onderzoek op de vraag in welke zin de dans als metafoor voor lichamelijkheid in religie kan worden opgevat. Dat levert een interessant en gevarieerd nummer op. Over bijvoorbeeld lichamelijke spiritualiteit, de soefidans, de rituele dans in de liturgie, de dans als metafoor voor het 'speelse' in de geestelijke hulpverlening.
-
Opleidingssupervisie
Vol 49 Nr 3 (2022)Het werkveld van de traditionele pastorale zorg is al jaren sterk veranderd. Dat heeft gevolgen voor de opleiding van toekomstige professionals binnen dit veld. Masteropleidingen met beroepsopleidingen voor pastoraat en geestelijke verzorging, omvatten een verplichte beroepsstage met een supervisorisch begeleidingstraject, de zogenaamde ‘opleidingssupervisie’. De professionals in opleiding bespreken de opgedane ervaringen reflecteren hierop. Centraal staat de integratie van persoonlijke en professionele identiteit. De ontwikkelingen van de culturele en maatschappelijke context hebben een grote invloed op de ervaringen van de professionals in opleiding en de manier hoe zij hiermee om kunnen gaan. Zo is de betekenis van religie en levensbeschouwing duidelijk veranderd en het rollenmodel van professionals in het werkveld voortdurend in ontwikkeling.
In dit nummer van Handelingen schetsen opleidingssupervisoren van opleidingen voor Pastoraat en Geestelijke Verzorging in Nederland (hbo-bachelor, hbo-master en wo-master) actuele ontwikkelingen en thema’s die zij in hun supervisiepraktijk tegenkomen. Om zo uitdagingen op te sporen voor toekomstige professionals binnen het werkveld van Pastoraat en Geestelijke Verzorging, en voor supervisoren die hen begeleiden bij het leren reflecteren op mogelijkheden om met deze uitdagingen om te gaan. -
Kwetsbaarheid
Vol 49 Nr 2 (2022)Dit themanummer vraagt aandacht voor de rol van de professional en van (praktisch-)-theologische doordenking bij het uithouden van kwetsbaarheid. In het inleidende artikel wordt die kwetsbaarheid eerst nader omschreven. De gezamenlijke vraag die alle artikelen verbindt, is: hoe kunnen mensen leren kwetsbaarheid te communiceren? Hoe vinden we taal die recht doet aan de ervaring? Hoe bevorderen schuld, schaamte en falen kwetsbaarheid – en in hoeverre zijn ze er gevolg van? Wat is ervoor nodig een veilige ruimte voor kwetsbare mensen te zijn of worden?
Dit themanummer over kwetsbaarheid geeft geen doorslaggevende antwoorden. Wel reikt het concrete perspectieven aan waarmee in liturgie, prediking, pastoraat en vormingswerk, mede met het oog op het geheel van kerkzijn, vormen kunnen worden her- of gevonden om kwetsbaarheid uit te houden en te thematiseren. Wanneer pastores en geestelijk verzorgers zich hierdoor laten inspireren, zullen mensen zich gehoord en gezien weten. De waarde van schepselen van God bestaat immers niet ondanks maar in elk geval ook dankzij hun kwetsbaarheid en weerloosheid. -
Handelen, denken, delen
Vol 49 Nr 1 (2022)Handelingen anno 2022 vernieuwt de communicatie, haalt de band met lezers aan en blijft een onmisbare bijdrage bieden aan het handelen van professionals op het terrein van religie en samenleving. Vanaf dit maartnummer is voortaan Handelingen voor alle lezers beschikbaar in open access-vorm en nog steeds voor iedereen die dat wil on demand als papieren tijdschrift te ontvangen.
In dit nummer een selectie van bijdragen die u de afgelopen jaren wellicht al gelezen heeft en die laten zien waar wij als redactie trots op zijn. Ze zijn ingebed in een actuele omlijsting en laten zien langs welke lijnen Handelingen zich als tijdschrift beweegt waar het gaat om publiceren in het praktisch- theologische en religiewetenschappelijke terrein. -
Kleur bekennen
Vol 48 Nr 4 (2021)De aanleiding voor dit nummer over de publieke rol van de theologie is een interview door Tom Lormans met Erik Borgman in Handelingen 2020/2, waarin de laatste zich de vraag stelt in welke mate de theologie zich moet aanpassen aan wat in een seculiere samenleving in de publieke ruimte gezegd kan worden. In zijn inleidende artikel stelt eindredacteur Eric Luijten dat de uitspraken van Borgman sinds dit interview niets aan actualiteit hebben ingeboet. Wat betekent het dat (confessioneel gekleurde) theologieopleidingen geestelijk verzorgers opleiden voor het nieuwe werkveld van de geestelijk verzorgers thuis? Tot het academische leven behoort discussie, schrijft de hoofdredacteur, en nergens gebeurt dat met zoveel overtuiging als in de theologie. Deze editie van Handelingen brengt de theologie in gesprek met de religiewetenschap als discipline en de geestelijke verzorging als exemplarisch beroepenveld.
-
Levend water
Vol 48 Nr 3 (2021)In de meeste religies neemt water een speciale plaats in, zo stelt editieredacteur Frans Wijsen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat religies en religieuze organisaties betrokken zijn bij milieuvraagstukken die met water te maken hebben. Dat is overigens niet voor iedereen vanzelfsprekend. Dat er ook een spirituele kant aan water zit, is wellicht een blinde vlek, schrijft de hoofdredacteur.
Goede reden dus om stil te staan bij de religieuze en theologische betekenis van water en bij hoe religieuze instellingen omgaan met waterbeheer. En om in te gaan op de ontwikkeling van groene theologie of ecotheologie en op bewustwording en gedragsverandering binnen groene kerken en moskeeën. -
Weten wat te doen
Vol 48 Nr 2 (2021)Werkers in de zorg, de kerk en het onderwijs worden net als andere professionals geacht te weten wat te doen. Ze komen in hun werk voor situaties te staan waarin soms wel en soms niet of maar nauwelijks duidelijk is wat er aan de hand is. Om dan te weten wat hen te doen staat, is praktische wijsheid nodig. Zeker als de protocollen, draaiboeken en formulieren hen niet verder helpen. Omdat professionele contexten gekenmerkt worden door complexiteit en ambiguïteit, lijkt praktische wijsheid momenteel meer dan ook gewenst. Dit themanummer geeft zicht op praktische wijsheid in professionele contexten als zorg, kerk en onderwijs en wil gelezen worden als een pleidooi voor meer ruimte voor praktische wijsheid. In de bijdragen van het themacluster in dit nummer wordt daar op meerdere manieren op ingegaan. Met als gemeenschappelijke noemer de antwoordloze vraag 'wat is wijsheid?'
-
Co-creatie in onderzoek: de nieuwe norm?
Vol 48 Nr 1 (2021)In zijn recente boek Collaborative Practical Theology. Engaging Practitioners in Research on Christian Practices voert Henk de Roest een warm pleidooi voor samenwerking in de praktische theologie tussen onderzoekers en onderzochten, wetenschappers en gelovigen. De Roest heeft met dit boek een grassroots handboek geschreven voor een nieuwe praktische theologie. Daarin worden traditionele tegenstellingen van wetenschapper en leek, professional en cliënt, voorganger en gelovige overstegen, doordat ze in gezamenlijk onderzoek op elkaar betrokken raken. Een prachtig en buitengewoon rijk werk is het resultaat.
In dit nummer van Handelingen meer daarover. -
Mannelijkheid en religie
Vol 47 Nr 4 (2020)Opvattingen over mannelijkheid zijn aan het veranderen en worden steeds vaker bediscussieerd. In deze editie van Handelingen gaat het over de vraag hoe religieuze tradities en gemeenschappen beelden en normen rond mannelijkheid beïnvloeden. Auteurs laten zien dat religie en mannelijkheidsidealen voortdurend veranderen. Ze schrijven over mannelijke lichamen in de Bijbel en de lastige mannelijkheid van Jezus, maar ook over de actuele verbanden tussen mannelijkheid en religie in onze samenleving van nu.
-
Mij niet meer gezien - Kerkverlating in perspectief
Vol 47 Nr 3 (2020)In dit nieuwe Handelingen-nummer gaat het over kerkverlating. Met de bedoeling om dit verschijnsel te leren kennen en duiden, om kerkelijk leidinggevenden inzicht te geven en mogelijke handelingsperspectieven te schetsen. Editieredacteur Hans Schaeffer legt uit dat en waarom kerkverlating vanuit uitsluitend protestantse hoek belicht wordt. Allereerst wordt er inzicht in de feiten gegeven. Vervolgens worden perspectieven getekend vanuit het jongerenwerk, de motivatiepsychologie en de geloofsontwikkeling. De missionaire uitdaging die kerkverlating oplevert wordt verkend. In de afsluitende bijdrage gaat het over de de vraag welke zinvolle handelingsmogelijkheden er praktisch-theologisch zouden kunnen zijn voor kerken rondom kerkverlating, met een toespitsing naar de liturgie.
-
Geloven in diaconaat
Vol 47 Nr 2 (2020)Diaconaat stelt zich in dienst van de hoop dat Gods missie in deze wereld een andere werkelijkheid aan het licht brengt. Want behalve een vitale praktijk is diaconaat ook een perspectief, dat de wereld om ons heen beziet vanuit de ervaringen van mensen in de marge in het licht van Gods vrede en gerechtigheid. En daarmee is diaconaat meer dan het door het evangelie geïnspireerde handelen om mensen in maatschappelijke nood bij te staan en te werken aan rechtvaardige verhoudingen in de samenleving. Zoals Hans Schilderman het zegt: Diaconie wordt wel opgevat als een maatschappelijke voorziening van de kerk, maar het is eigenlijk haar belijdenis. Vanuit dit perspectief worden prikkelende vragen gesteld. Zo kunt u lezen over de manier waarop diaconaat kan bijdragen aan het ideaal van inclusie, de verbinding tussen diaconie en eucharistie, de relatie tussen diaconaat en missie, de subject-object-relaties tussen gever en ontvanger, de diaconale gang van een kerkdienst, ervaringen tijdens het kerkasiel in Den-Haag vorig jaar, betrokkenheid bij vluchtelingen, nieuwe diaconale wegen op een pioniersplek, en hoe gemeenteleden kunnen leren van hun diaconale ervaringen.
-
De magie van het gesproken woord
Vol 47 Nr 1 (2020)Spreken en preken is een belangrijke taak van voorgangers en geestelijk begeleiders. Een welgekozen woord biedt perspectief, werkt helend en zelfs bevrijdend. In de oudheid werden voorgangers retorisch geschoold om zich te laten horen in het publieke domein en bij te dragen aan de beschaving van de samenleving.
In de huidige tijd spreken voorgangers vooral binnen de muren van de kerk hun waardevolle woorden. Lange tijd leek het fenomeen preken daarmee min of meer achterhaald. In een digitale cultuur hebben mensen minder behoefte aan de preek als informatie, selecteren zij zelf wat zij tot zich nemen en is hun digitale brein meer gericht op multimedia dan op het aanhoren van een toespraak.
Niettemin lijkt het tij inmiddels gekeerd. Een preekfestival trekt vijfhonderd bezoekers. Pioniers in het religieuze veld geven aan dat zij zich willen bekwamen in het preken en podcasts met preken worden massaal gedownload. De magie is terug, maar hoe? En wat vraagt dat van de voorganger? -
Het goede leven en het lijden
Vol 46 Nr 4 (2019)Wat moeten we met de vraag naar het goede leven en allerlei eindmaten ervan, zoals welzijn, geluk, gezondheid, levenskwaliteit of verlossing, in een wereld waarin vooral geleden wordt? In de zorg zit daar ook een praktische kant aan: hoe interpreteer je het goede leven, op welke signalen moet je letten, hoe communiceer je dat, en hoe doe je dat juist op die momenten dat het goede leven ver te zoeken is?
Een filosoof, een medicus en een theoloog gaan in op deze interpretatiepraktijk. De filosoof gaat daarbij na in hoeverre de wijsheidstradities praktische instrumenten bieden om het goede leven in beeld te brengen: hoe zie je of iemand goed leeft te midden van existentiële vragen die om oplossingen vragen? De medicus heeft een diagnostisch instrumentarium om lijden vast te stellen, maar hoe kan zij of hij vervolgens bij pijn, ziekte, en handicaps bijdragen aan een goed leven? De theoloog gaat op zoek naar aanwijzingen voor verlossing: waaraan merk je of iemand ‘heil ten deel valt’ juist op die momenten waarin het er om spant? Na dit drieluik volgen praktische introducties over een specifieke narratieve, rituele, morele, biografische of spirituele methode van interpretatie. -
Verwaterd geloof – geloven als water
Vol 46 Nr 3 (2019)Vanuit de institutionele religie zal geloof verwaterd lijken, omdat de traditionele religieuze activiteiten afnemen. Tegelijk kan geloof stromen als water, als we kijken naar andere vormen van religie. Naar multireligieus geloven. Of het bewust zelf zin geven aan het leven.
Deze zinnen uit het inleidende artikel van Monique van Dijk-Groeneboer geven in de kern aan waar het in dit nieuwe nummer van Handelingen over gaat.
In zijn Aan de lezer zegt hoofdredacteur Hans Schildermans het zo: Nederland is veranderd van een levensbeschouwelijk verankerde samenleving naar een land van individuele alternatieven: ‘samen op ons eigen’. Hij noemt dit themanummer een naslagwerkje dat beslist bewaard moet blijven. Geef hem eens ongelijk, want het gaat over: wat gebeurt er met religie in ons voormalig christelijke land? Waar vinden mensen hun geloof en inspiratie als het niet in de christelijke kerk is? Welke uitdagingen liggen er voor religieuze instituties te midden van het slechte imago, de beeldvorming in de media en toch ook veel zoekende mensen? -
Leren van case studies: onmisbaar voor de praktijk
Vol 46 Nr 2 (2019)Dit nummer van Handelingen is gewijd aan case-studies. Deze methode is, zo argumenteert Stefan Gärtner, van onschatbare waarde voor (toekomstig) geestelijk verzorgers. Niet de abstracte werkelijkheid van handboeken of theorieën staat hierbij immers centraal, maar de concrete werkelijkheid die we in het veld tegenkomen. Training in deze methode is cruciaal voor het aanleren van vaardigheden en attitudes die onmisbaar zijn voor een adequaat zelfverstaan als professional in een complexer wordende werksituatie.
Martin Walton geeft een beschrijving van een groot onderzoeksproject dat enerzijds gebaseerd is op case-studies en vervolgens intens op deze methode reflecteert. Dat wordt geïllustreerd aan de hand van twee concrete casussen uit het werkveld van de geestelijke verzorging in een algemeen ziekenhuis en bij defensie. Daarnaast presenteren twee junior-onderzoekers deelresultaten van hun eigen case-study-onderzoek.
Case-studies blijken boeiende, want concrete en levendige, onderzoeksresultaten die uitnodigen tot eigen reflectie en verdere doordenking. Ze weerspiegelen de zoektocht van de praktische theologie om het uniek-concrete te beschrijven met het oog op praktische handelingsaanwijzingen. Wat wil een lezer van Handelingen nog meer? -
Wereldchristendom in Nederland
Vol 46 Nr 1 (2019)Migratie is het verhaal van naar schatting 224 miljoen mensen – 3,3 procent van de wereldbevolking – die huis en haard verlaten. Met name in de landen waar migranten aankomen, reageren mensen met angst. Voor veel migranten betekent de ervaring van ontworteling een periode van onzekerheid, een crisis die de grondvesten van hun identiteit en diepe overtuigingen raakt. Met steun van hun geloof overbruggen migranten de afstand die hen van familie en vrienden scheidt. Voor migrantenchristenen zijn de eigen taal, riten en liederen belangrijk voor de beleving van het eigen geloof. Dat verklaart waarom ze eigen kerkgemeenschappen stichten. Maar wat betekent de diversiteit van migrantenkerken voor de verhoudingen tussen kerken in Nederland?
Dit Handelingen-nummer reikt inzichten vanuit verschillende wetenschappelijke disciplines aan om migratie te begrijpen vanuit het Europese en Nederlandse beleid en hun geschiedenis. Vervolgens ligt de nadruk op de rol van religie, met name op geloof en pastoraat.
